آنچه در این مقاله می‌خوانید
در این روزهای اخیر، بیشترین کلمه‌ای که درباره‌اش شنیدیم چیزی نبود جز «جنگ». اما این جنگ فقط سازه‌های فیزیکی را تهدید نمی‌کرد، در این روزها ما بیشتر از همیشه با نوعی دیگر از تهاجم مواجه بودیم و هستیم؛ تهاجمی که بی‌صدا، اما مخرب عمل می‌کند. وقتی کشور درگیر جنگی نظامی‌ست، امنیت سایبری به اندازه پدافند هوایی اهمیت پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، زیرساخت‌های اطلاعاتی، داده‌های حساس و حتی سیستم‌های ساده‌ای که هر روز به آن‌ها تکیه داریم، می‌توانند به اهداف حمله تبدیل شوند.
یکی از مهم‌ترین ابزارهای این تهاجم خاموش، بدافزارها هستند؛ برنامه‌هایی که می‌توانند بدون اجازه وارد سیستم ما شوند، اطلاعات را بدزدند، یا حتی آن را نابود کنند و اغلب تمام این خرابی‌ها را بدون اینکه حتی متوجه‌شان شویم، به وجود می‌آورند.
بدافزار به زبان ساده و خلاصه
بدافزار (Malware) ترکیبی از دو کلمه «Malicious» (مخرب) و «Software» (نرم‌افزار) است. به زبان ساده، بدافزار هر نوع برنامه یا کدی است که هدف آن آسیب‌زدن به سیستم، سرقت اطلاعات، یا ایجاد اختلال است. این بدافزارها می‌توانند در قالب فایل‌های به ظاهر بی‌خطر، لینک‌های آلوده یا حتی نرم‌افزارهای معمولی وارد سیستم شوند.
اگر ندانیم بدافزار چیست، چگونه وارد سیستم ما می‌شود و چه نشانه‌هایی دارد، ممکن است قربانی حملات گسترده‌ای شویم. از همه مهم‌تر اینکه این مشکل فقط برای شخص خودمان نیست؛ چرا که یک سیستم آلوده می‌تواند مانند یک در باز باشد که راه را برای حمله به شبکه‌های بزرگ‌تر، از جمله زیرساخت‌های حیاتی، مانند بانک‌ها، موسسات مالی یا سیستم‌های حمل‌ونقل باز می‌کند.
بدافزارها انواع مختلفی دارند که هر کدام به شیوه‌ای متفاوت آسیب می‌زنند:
- ویروس: برنامه‌ای که خودش را به فایل‌ها یا برنامه‌های دیگر متصل می‌کند و به محض اجرا شدن، سیستم را آلوده می‌کند.
- تروجان: برنامه‌ای که ظاهری بی‌خطر دارد اما وقتی اجرا شود، در پشت‌صحنه کارهای مخرب انجام می‌دهد.
- باج‌افزار: بدافزاری که فایل‌ها و داده‌های شما را قفل می‌کند و برای آزادسازی آن‌ها درخواست پول می‌کند.
- کرم (Worm): برنامه‌ای که خودش را بدون نیاز به فایل میزبان کپی می‌کند و از طریق شبکه پخش می‌شود.
- اسپای‌ویر: برنامه‌ای که بدون اجازه، اطلاعات شما را جمع‌آوری و به فرد یا سازمان دیگری ارسال می‌کند.
برای آشنایی بیشتر با انواع بدافزارها و میزان خطرشان مقاله «۱۲ بدافزار معروفی که باید بشناسید» را مطالعه کنید.
بدافزار چطور وارد سیستم ما می‌شود؟
در روزهایی که دسترسی آزاد به اینترنت محدود شده، طبیعی‌ست که خیلی‌ها به‌دنبال راه‌هایی برای دور زدن این محدودیت‌ها باشند؛ از دانلود VPNهای مختلف گرفته تا نصب اپلیکیشن‌های جایگزین برای پیام‌رسان‌ها یا شبکه‌های اجتماعی. اما همین نیاز فوری، می‌تواند به فرصتی برای نفوذ بدافزارها تبدیل شود.
در ادامه، چند مسیر رایج ورود بدافزارها به سیستم را می‌بینید:
- دانلود اپلیکیشن‌ها از منابع ناشناس
وقتی برنامه‌ها را از سایت‌های بی‌نام‌ونشان نصب می‌کنیم، هیچ تضمینی وجود ندارد که آلوده نباشند. مخصوصاً وقتی رایگان‌اند، تبلیغاتی‌اند یا سازنده مشخصی ندارند.
- لینک‌های وسوسه‌انگیز در گروه‌ها یا کانال‌ها
لینک‌هایی که وعده «اینترنت بدون فیلتر» یا «نسخه امن فلان پیام‌رسان» را می‌دهند، ممکن است در واقع فایل آلوده‌ای برای نصب بدافزار باشند.
- فایل‌های مشکوک در پیامک یا ایمیل
فایل‌هایی که به ظاهر رسمی‌اند (مثلاً فاکتور، اطلاعیه یا اخطار بانکی) ولی به محض باز شدن، سیستم شما را درگیر می‌کنند.
- دستگاه‌های آلوده مثل فلش مموری یا هارد اکسترنال
گاهی یک فلش ساده که به سیستم آلوده‌ای متصل بوده، می‌تواند بدافزار را با خودش منتقل کند.
بایدها و نبایدهای امنیتی برای کاهش ریسک آلوده‌شدن به بدافزار
در شرایط بحرانی و پرریسک، آگاهی کاربران و رعایت نکات ساده‌ی امنیتی می‌تواند نقش مؤثری در کاهش آسیب‌پذیری‌های دیجیتال داشته باشد. در این بخش، به برخی از مهم‌ترین اقدامات توصیه‌شده و رفتارهایی که باید از آن‌ها پرهیز شود، اشاره می‌کنیم:
بایدها
- نصب نرم‌افزار فقط از منابع معتبر انجام شود.
- سیستم‌عامل و برنامه‌ها به‌صورت منظم به‌روزرسانی شوند.
- سطح دسترسی اپلیکیشن‌ها به‌دقت بررسی شود.
- استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی معتبر در اولویت قرار گیرد.
- از داده‌های حساس نسخه پشتیبان تهیه کرده و در مکان امن نگهداری شود.
نبایدها
- از کلیک روی لینک‌های ناشناس یا مشکوک خودداری شود.
- نرم‌افزارهایی با وعده‌های غیرواقعی (رایگان، بدون نیاز به ثبت‌نام، بدون تبلیغات و…) را بدون بررسی نصب نکنید.
- از وارد کردن اطلاعات حساس در سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها یا بات‌های ناشناس خودداری کنید؛ حتی اگر ظاهری رسمی داشته باشند.
- وسایل ذخیره‌سازی ناشناس (مانند فلش یا کارت حافظه) را بدون بررسی اولیه به سیستم متصل نکنید.
- در صورت درخواست دسترسی مدیریتی (Admin) از سوی یک اپلیکیشن، موضوع را با دقت بررسی کنید و در صورت تردید، از تأیید آن خودداری کنید.
نشانه‌های وجود بدافزار در سیستم چیست؟
گاهی اوقات حتی اگر دقیق نباشیم، سیستم ما نشانه‌هایی از آلودگی را نشان می‌دهد. شناسایی زودهنگام این موارد می‌تواند جلوی خسارت‌های جدی را بگیرد:
- کند شدن ناگهانی دستگاه یا داغ‌کردن غیرمعمول
- باز شدن ناخواسته پنجره‌ها یا تبلیغات
- تغییر در تنظیمات مرورگر یا نصب خودکار افزونه‌ها
- از دست‌رفتن دسترسی به فایل‌ها یا رمزگذاری آن‌ها
- افزایش ناگهانی مصرف اینترنت یا باتری
اگر مشکوک شدیم چه اقدامی کنیم؟
اگر احساس کردید دستگاه‌تان ممکن است آلوده شده باشد، این اقدامات اولیه را انجام دهید:
- فوراً اتصال به اینترنت را قطع کنید.
- برنامه‌های مشکوک را حذف کرده و کش مرورگر را پاک‌سازی کنید.
- از یک آنتی‌ویروس معتبر برای اسکن کامل دستگاه استفاده کنید.
- در صورت امکان، از نسخه پشتیبان استفاده کرده و دستگاه را ریست کامل (Factory Reset) کنید.
- رمزهای عبور مهم خود را از یک دستگاه امن دیگر تغییر دهید.
توصیه‌های امنیت سایبری برای سازمان‌ها در برابر بدافزارها
۱. پایش مداوم شبکه و سامانه‌ها
از ابزارهای پایش ترافیک و رفتار شبکه برای شناسایی فعالیت‌های مشکوک استفاده شود. همچنین لاگ‌ها و گزارش‌های دسترسی به‌طور منظم بررسی و تحلیل شود.
۲. استفاده از سامانه‌های پشتیبان و Disaster Recovery
از داده‌های حیاتی نسخه پشتیبان رمزگذاری‌شده تهیه شود و در محل امن (ترجیحاً فضای ابری و آفلاین) نگهداری شود. همچنین برنامه بازیابی در شرایط بحران (DRP) توسط سازمان‌های ارائه‌دهنده خدمات ابری تدوین و تست شود.
۳. محدود کردن سطح دسترسی داخلی
اصل «حداقل دسترسی لازم» (Least Privilege) رعایت شود؛ یعنی هر کارمند فقط به بخشی از سیستم که مربوط به وظایفش است، دسترسی داشته باشد.
۴. احراز هویت چندمرحله‌ای (MFA)
ورود به سامانه‌های حساس با تأیید دو مرحله‌ای انجام شود. همچنین از رمز عبورهای قوی و منحصربه‌فرد استفاده شود و سیاست تغییر دوره‌ای آن‌ها اجرا شود.
۵. بررسی امنیتی نرم‌افزارها و سرویس‌های استفاده‌شده
پیش از نصب یا راه‌اندازی هر نرم‌افزار، بررسی امنیتی (Security Audit) انجام شود.
در نهایت، به دیگران هم هشدار دهید
امنیت سایبری یک مسئولیت جمعی‌ست. اگر متوجه شدید فایلی آلوده است یا برنامه‌ای مشکوک منتشر شده، آن را گزارش دهید و به دوستان و همکارانتان هشدار دهید تا جلوی گسترش تهدید گرفته شود. همچنین، به اشتراک‌گذاری این‌گونه مطالب می‌تواند دانش سایبری‌مان را افزایش داده و ما را در مقابله با خطرات امنیتی در این شرایط بحرانی تقویت کند.
ابرآمد با بهره‌گیری از به‌روزترین فناوری‌های امنیت سایبری و تیمی مجرب، متخصص و هوشیار، آماده است تا با ارائه راهکارهای جامع و خدمات امنیتی تخصصی، سازمان‌ها را در برابر تهدیدات سایبری محافظت کند و امنیت داده‌ها و زیرساخت‌های حیاتی آن‌ها را تضمین نماید.
- بدافزار چیست و چرا خطرناک است؟
بدافزار نرم‌افزاری مخرب است که بدون اجازه وارد دستگاه می‌شود و می‌تواند اطلاعات را بدزدد، سیستم را مختل کند یا آن را تحت کنترل بگیرد. به دلیل پنهان‌کاری و تخریب گسترده، شناسایی و مقابله با آن حیاتی است.
- بدافزار چگونه وارد سیستم ما می‌شود؟
از طریق اپلیکیشن‌های نامعتبر، لینک‌های مشکوک، ایمیل‌ها یا پیامک‌های فیشینگ، فلش‌های آلوده یا نرم‌افزارهای ظاهراً بی‌خطر اما مخرب.
- اگر مشکوک شدیم که سیستم به بدافزارها آلوده است، چه اقدامی کنیم؟
اتصال اینترنت را قطع کنید، برنامه‌های مشکوک را حذف و دستگاه را اسکن کنید. در صورت لزوم، ریست کامل انجام دهید و رمزهای عبور خود را از طریق دستگاه امن تغییر دهید.
این مقاله را به اشتراک بگذارید
